Tủa Chùa không chỉ là vùng đất được biết đến với những lễ hội văn hóa độc đáo, món ăn đặc sắc, với những chợ phiên rộn ràng mà còn nổi tiếng bởi chè Shan tuyết. Người Mông ở Tủa Chùa gọi cây chè Shan tuyết là cây “bất tử”, bởi khi hỏi những già làng cao tuổi nhất cũng không xác định được cây chè cổ thụ có từ bao giờ. Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã công nhận quần thể 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại thôn Sín Chải và Hấu Chua (thuộc huyện Tủa Chùa) là Cây di sản Việt Nam theo Quyết định số 233/QĐ-HMTg ngày 21/9/2022. 

 

Hình 01. Gắn biến cây di sản Việt Nam cho cây chè Shan tuyết Tủa Chùa 

Ngoài những cây chè Shan tuyết cổ thụ, từ năm 1990 đến 2015 người dân tại huyện Tủa Chùa đã tiến hành trồng mới hơn 300 ha cây chè Shan tuyết tại các xã Sính Phình, Tả Sìn Thàng, Tả Phìn và Sín Chải. 

Với chất lượng đặc thù nên người tiêu dùng rất ưa chuộng chè Shan tuyết Tủa Chùa. Chè Shan tuyết Tủa Chùa được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam công nhận là sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu trong năm 2014 và được Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh năm 2023. 

Chè Shan tuyết Tủa Chùa bao gồm 2 loại sản phẩm là chè xanh Shan tuyết và chè phổ nhĩ sống Shan tuyết. Hai sản phẩm này là chè thành phẩm được chế biến từ nguyên liệu búp chè 1 tôm 02 - 03 lá non của giống chè Shan tuyết. 

Chè xanh Shan tuyết Tủa Chùa có ngoại hình là cánh chè chắc, xoăn chặt; màu nước trong, xanh vàng, sánh; mùi hương của nước chè thơm nhẹ, tự nhiên; vị nước chát dịu, dễ chịu, hậu vị mạnh. Hàm lượng tanin từ 36,75 - 41,94%. Hàm lượng chất hòa tan từ 45,68 - 56,34%.   

 

Hình 02. Mẫu chè xanh Shan tuyết Tủa Chùa 

Chè phổ nhĩ sống Shan tuyết Tủa Chùa có màu nước nâu đậm, sánh, mùi hương thơm nhẹ, mùi lá xanh tươi và một chút hương vỏ quả tắc, mùi hương gỗ mục nhẹ. Hàm lượng tanin từ 29,55 - 36,75%. Hàm lượng chất hòa tan từ 45,33 - 51,94%. 

 

Hình 03. Mẫu chè phổ nhĩ sống Shan tuyết ép bánh 

Chè Shan tuyết Tủa Chùa có được đặc thù và danh tiếng như vậy là nhờ điều kiện địa lý tự nhiên và phương pháp canh tác của người dân địa phương. 

Chất lượng chè thành phẩm được quyết định bởi chất lượng búp chè nguyên liệu và kỹ thuật chế biến. Chất lượng búp chè nguyên liệu phụ thuộc kỹ thuật canh tác, môi trường sinh thái trồng, độ non/già của búp chè nguyên liệu. 

Vùng sản xuất chè Shan tuyết Tủa Chùa phân bố/trồng trên địa hình đồi núi cao trên 800m so với mực nước biển, sườn núi thấp dần về phía Nam, mọc xen với cây rừng, cây tạp. Các yếu tố này giúp cho thổ nhưỡng khu vực địa lý có hàm lượng chất hữu cơ tầng mặt từ trung bình đến khá, tăng khả năng giữ ẩm, tạo điều kiện cho rễ cây chè ăn sâu và hút chất dinh dưỡng từ đất. 

Hướng phân bố vùng trồng chè Shan tuyết tại Tủa Chùa chủ yếu dốc về phía Nam, kết hợp với độ cao vùng núi sẽ giúp cho việc hình thành và tích lũy hàm lượng tanin và chất hòa tan trong búp chè cao hơn hướng dốc phía Bắc. 

Về thổ nhưỡng, Lân tổng số trong đất trồng chè tại Tủa Chùa ở mức cao. Lân kích thích sự phát triển của rễ, giúp cây chè hút nước và chất dinh dưỡng (gồm cả các nguyên tố vi lượng cần thiết cho sự tổng hợp phenol - tiền chất của tanin), gián tiếp hỗ trợ sản xuất tanin. Nhờ hàm lượng lân tổng số cao nên hàm lượng tanin trong chè Shan tuyết Tủa Chùa cao. Ngoài ra, yếu tố đạm trong đất cũng có vai trò rất quan trọng và ảnh hưởng tới chất lượng búp chè nguyên liệu. Đạm là nguyên liệu chính tổng hợp amino acid, caffeine, protein và diệp lục trong chè, tuy nhiên khi thừa đạm sẽ gây ức chế enzyme, giảm hàm lượng tanin và chất hòa tan. Đất trồng chè tại Tủa Chùa có hàm lượng đạm trung bình, không ở mức thừa đạm, từ đó có ảnh hưởng tích cực đến quá trình tổng hợp hàm lượng tanin và chất hòa tan trong chè. 

Các yếu tố trung và vi lượng như Magie (Mg), Kẽm (Zn) và Đồng (Cu), dù cần với một lượng nhỏ, lại đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong sự sinh trưởng và phát triển của cây chè. Khi cây chè thiếu Magie, quá trình quang hợp sẽ bị ảnh hưởng, làm giảm khả năng tổng hợp chất đường bột. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt nguyên liệu cần thiết cho quá trình chuyển hóa, từ đó làm giảm tổng hàm lượng chất hòa tan trong búp chè và ảnh hưởng đến hương vị. Tương tự, sự thiếu hụt Kẽm và Đồng sẽ cản trở các quá trình chuyển hóa vật chất và tổng hợp các hợp chất polyphenol, từ đó làm giảm hàm lượng tannin. Vì vậy, việc cung cấp đầy đủ và cân đối các yếu tố trung và vi lượng này là rất cần thiết để đảm bảo cây chè phát triển khỏe mạnh và duy trì các quá trình sinh hóa diễn ra bình thường. Hàm lượng các yếu tố trung và vi lượng trong đất trồng chè Shan tuyết tại Tủa Chùa ở mức hợp lý, góp phần tối ưu hóa hàm lượng tannin và chất hòa tan trong búp chè nguyên liệu. 

Ngoài ảnh hưởng của điều kiện địa lý tự nhiên, tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm chè Shan tuyết Tủa Chùa còn chịu ảnh hưởng của kỹ thuật trồng, chế biến. Kỹ thuật chỉ bón phân hữu cơ, không sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo nguyên liệu búp chè Shan tuyết Tủa Chùa sạch, an toàn, nhờ đó màu nước chè trong, xanh vàng, sánh. 

Kỹ thuật hái chè thủ công (bằng tay), chỉ lựa chọn hái búp có 1 tôm và 2-3 lá non giúp cho phẩm chất của búp chè nguyên liệu Shan tuyết Tủa Chùa được đảm bảo. Người chế biến chè Shan tuyết tại khu vực địa lý rất cẩn trọng trong công đoạn chế biến, đặc biệt là chú trọng điều chỉnh nhiệt độ, thời gian cho từng công đoạn. 

Công đoạn đóng gói sản phẩm chè Shan tuyết Tủa Chùa được diễn ra tại khu vực địa lý nhằm đảm bảo sản phẩm luôn có chất lượng đặc thù và đảm bảo khả năng truy suất nguồn gốc sản phẩm. 

Tổng hợp các đặc thù về điều kiện địa lý tự nhiên, kỹ thuật trồng và chế biến tại khu vực địa lý đã tạo nên sản phẩm chè Shan tuyết Tủa Chùa nổi tiếng. 

Khu vực địa lý: Xã Sính Phình, xã Tả Sìn Thàng, xã Tả Phìn và xã Sín Chải thuộc huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên (tương ứng là xã Sính Phình, xã Sín Chải thuộc tỉnh Điện Biên kể từ ngày 01/7/2025) thể hiện cụ thể tại bản đồ khu vực địa lý đã được Uỷ ban nhân dân tỉnh Điện Biên phê duyệt. 

  

Trung tâm Thẩm định Chỉ dẫn địa lý và Nhãn hiệu quốc tế